ΔΙΕΥΚΡΙΝΙΣΕΙΣ
ως προς το ζήτημα της πατρικής οικίας του Γέροντα Παΐσιου,
όπως αυτό τέθηκε σε σχετική επιστολή της κας Ναταλίας Ραφαήλ Εζνεπίδη
(Ορθόδοξος Τύπος, 19-12-2014)
&
(Περιοδικό Κόνιτσα, τεύχος 178, Σεπτέμβριος – Οκτώβριος)
εκεί εφοβήθησαν φόβον, ου ουκ ην φόβος… (Ψαλ. 52.6)
Οφείλω να ομολογήσω εκ των προτέρων ότι αισθάνομαι ιδιαίτερα άβολα για τον προσωπικό τόνο της επιστολής, ωστόσο είμαι υποχρεωμένος από το ενυπόγραφο της επιστολής που προηγήθηκε και αποτέλεσε την αιτία γι᾽αυτή μου την απάντηση. Ζητώ δε συγγνώμη από την κα Ναταλία, την οποίαν, άλλωστε, σέβομαι και εκτιμώ ιδιαίτερα.
Είχα κατ᾽ επανάληψη δηλώσει, τόσο στην ίδια την επιστολογράφο όσο και στην κόρη της, Αντωνία (από τις οποίες, ασφαλώς, θα το πληροφορήθηκε και η άλλη αδελφή, Μαρία), πως αναλαμβάνω τις όποιες ευθύνες μου αποκλειστικά για τις δικές μου πράξεις και τους δικούς μου λόγους. Δεν είναι, ωστόσο, δυνατό να αναλάβω την ευθύνη των όσων διαδίδονται από τρίτους, σε παρερμηνεία των λεγόμενών μου.
Είναι αναφίβολα λυπηρό να καταθέτει κανείς την άποψή του χαρακτηρίζοντας εκ προοιμίου τον αποδέκτη των λόγων του ως διασπείροντα ψευδείς πληροφορίες. Και, μάλιστα, χωρίς να έχει προηγηθεί η ελάχιστη διασταύρωση και τεκμηρίωση αυτών των ισχυρισμών.
Ωστόσο, πέραν όλων αυτών, το σημαντικότερο ζητούμενο στο εν λόγω θέμα είναι η εξ αρχής αποδοχή εκ μέρους της επιστολογράφου του γεγονότος ότι η πατρική οικία ενός αγίου ανθρώπου αφενός μεν δεν πρέπει σε καμία περίπτωση να προβάλλεται (και μάλιστα υπό του στενού συγγενικού κύκλου) ως μοναδικό σημείο προσκυνηματικής προσέλευσης των πιστών η σύνδεσής του με έναν τόπο (σ.σ. Κόνιτσα), αφετέρου δε ότι το όλο ζήτημα δε συνιστά απλή κληρονομική υπόθεση. Μάλιστα, είναι απορίας άξιο το ότι μέχρι σήμερα δεν έχει ακόμη δημοσιοποιηθεί το περιεχόμενο της διαθήκης της αδελφής του Γέροντα, Χριστίνας, η οποία, μεταξύ άλλων, πιθανότατα να επέλυε με τρόπο σαφή και αδιαμφισβήτητο το θέμα της αξιοποίησης της οικίας. Παρόλα αυτά, θα πρέπει στο σημείο αυτό να σημειώσουμε ότι το ζήτημα είναι ουσιαστικά ξεκάθαρο σε ολόκληρη την τοπική κοινωνία, και στην πραγματικότητα δεν τίθεται λόγος διευκρινίσεων.
Η ζωή του Γέροντα Παΐσιου συνδέθηκε με πλήθος τόπων. Αυτό, ωστόσο, δε σημαίνει ότι κάποιος εξ αυτών διεκδικεί τη μοναδικότητα η, έστω, την πρωτοκαθεδρία, ως διαθέτων πλεονάζουσα αγιαστική χάρη έναντι των υπολοίπων. Μόνο στον Άθω, μοναστήρια, σκήτες, κελλιά και καλύβες συνδέονται ήδη στενά με το Γέροντα. Αλλά και εκτός Αγίου Όρους, η Ι. Μ. του Θεοβαδίστου Όρους Σινά, το κελλί της Αγ. Επιστήμης, η Ι. Μ. Αγ. Ιωάννου του Θεολόγου στη Σουρωτή, και άλλα μοναστήρια στον ελλαδικό χώρο, συνδέονται επίσης με αυτόν. Ειδικότερα, όσον αφορά την περιοχή της Κόνιτσας, τέτοια χωροσημεία είναι ήδη πολλά, όπως αρκετοί γνωρίζουν. Και, πρώτα απ᾽ όλα, η πατρική του οικία, την οποία, ασφαλώς, κανείς δεν αμφισβήτησε. Ενδεικτικά μιλώντας, αναφέρουμε επίσης το εξωκκλήσι της Αγ. Βαρβάρας, όπου ο Γέροντας –παιδί ων- είχε την πρώτη του θεοπτεία, η Ι. Μ. Στομίου, ο Μητροπολιτικός Ναός του Αγ. Νικολάου, όπου ο ίδιος εκκλησιαζόταν, τόσο ως λαϊκός όσο και ως μοναχός (ερχόμενος από το Στόμιο), το κοιμητήριο της Άνω Κόνιτσας, στου οποίου το οστεοφυλάκιο ο ίδιος πολλές φορές διανυκτέρευσε, το ιδιωτικό παρεκκλήσι του Αγ. Νεομάρτυρος Γεωργίου (οικογένειας Φλώρου – Παπαδημούλη) όπου επίσης συχνά διανυκτέρευε (σύμφωνα με γραπτή μαρτυρία του Θεοφιλέστατου Επισκόπου Ανδίδων κ. Χριστοφόρου, ο οποίος, τη συγκεκριμένη χρονική περίοδο υπηρετούσε στην Κόνιτσα ως καθηγητής θεολόγος, διαμένοντας στην οικία των ιδιοκτητών), καθώς επίσης και η οικία της οικογένειας Πατέρα.
Όσον αφορά το τελευταίο, την οικία δηλαδή της Καίτης Πατέρα, ο Γέροντας Παΐσιος, όπως πολύ σωστά αναφέρει η επιστολογράφος, διέμενε εκεί χάριν νοσηλείας, υπό τη φροντίδα του μακαριστού γιατρού της Κόνιτσας, Βαντέρα. Η επιλογή της εν λόγω οικίας έγινε κατόπιν προτροπής του τότε Μητροπολίτη Κονίτσης κ. Χριστοφόρου, ο οποίος γνώριζε τη στενή σχέση του Γέροντα με την οικογένεια Πατέρα. Μάλιστα, ο ίδιος ο Γέροντας αποκαλούσε μητέρα την Ελένη (μητέρα της Καίτης), θεωρώντας την πνευματική του μάνα και ευεργέτιδα.
Το σημαντικότερο, ωστόσο, στοιχείο που τον συνδέει με την εν λόγω οικία είναι το γεγονός της -κατά μεγάλη ευλογία- ολονύκτιας συνομιλίας του με τους Αγίους Τρεις Ιεράρχες, όπως γράφει ο βιογράφος του, Γέρων Ισαάκ στο βιβλίο του (Βίος Παϊσίου του Αγιορείτου, ζ´ εκδ., 2009, σελ. 675-676). Εξίσου σημαντικό είναι το γεγονός ότι στην ίδια αυτήν οικία ο Γέροντας μετέφερε από την Κέρκυρα τα λείψανα του Αγ. Αρσενίου, μετά την ανακομιδή τους, τον Οκτώβριο του 1958 (σχετική αναφορά, καθώς και μνεία θαυμαστού γεγονότος την πρώτη κιόλας νύχτα της εκεί εναπόθεσής τους, διανυκτερεύοντος και του Γέροντα, γίνεται στον παραπάνω Βίο, σελ. 132-133). Εκεί έμειναν μέχρι την αναχώρησή του για το Σινά, το 1962, οπότε και τα παρέδωσε στην αδελφή του, Μαρία, για να μεταφερθούν τελικά στο Μοναστήρι της Σουρωτής το 1970. Γνωρίζουμε, ωστόσο, ότι ο Γέροντας παραχώρησε στην οικογένεια αυτὴ τμήματα ιερών λειψάνων καθώς και τεμάχιο Τιμίου Ξύλου.
Από τις βιογραφίες των αείμνηστων Καίτης και Ευθαλίας Πατέρα (Ασκητές μέσα στον κόσμο, τόμος Α’, σελ. 293-321, και τόμος Β’, σελ.157-171, αντίστοιχα), προκύπτει ότι ο Γέροντας επισκεπτόταν τακτικά την οικία τους. Συχνά, δε, καλούσε την Ευθαλία, τη Νίνα και κάποιες άλλες γυναίκες της γειτονιάς, για να διαβάσουν από κοινού την Παράκληση, να προσευχηθούν και να κουβεντιάσουν πνευματικά. Δεν πρέπει ακόμη να λησμονούμε το γεγονός ότι, πέραν όλων των άλλων, οι γυναίκες αυτές στήριζαν το Γέροντα και οικονομικά, τόσο για τις ανάγκες της Μονής Στομίου όσο και για το φιλανθρωπικό του έργο.
Είναι χαρακτηριστική η μαρτυρία ενοίκου, ο οποίος επίσης έμεινε για ένα διάστημα στην ίδια οικία, σε δωμάτιο που του είχε παραχωρήσει η Καίτη: «Δεν ξέρω αν το ξέρεις! Στο διπλανό δωμάτιο από το δικό μου, έμενε ο Γερο-Παΐσιος. Ήταν το δωμάτιο της Καίτης. Πάντα, όταν ερχόταν ο Παΐσιος, η Καίτη του παραχωρούσε το δωμάτιό της… Ο πατήρ ερχόταν κι έφευγε, ερχόταν κι έφευγε…»
Η στενή πνευματική σχέση που είχε ο Γέροντας, ως λαϊκός, με την οικογένεια Πατέρα συνεχίστηκε και όταν έγινε μοναχός, ιδιαιτέρως δε κατά το διάστημα της παραμονής του στην Ι. Μ. Στομίου. Στην οικία αυτή δε φιλοξενήθηκε απλώς λίγες μέρες, χάριν αναρρώσεως, ούτε διέμεινε εκεί χάριν εργασίας, όπως ισχυρίζεται η επιστολογράφος· ήταν συχνή εκεί η παρουσία του, λόγω της στενής του σχέσης με την οικογένεια Πατέρα, την οποία και διατήρησε μέχρι το τέλος της ζωής του. Αυτό αποδεικνύεται επίσης και από δύο άλλα περιστατικά: Το πρώτο είναι η επίσκεψη του Γέροντα στην ετοιμοθάνατη τότε Ελένη Πατέρα και η ολονύκτια συνομιλία τους (Ασκητές μέσα στον κόσμο, τ. Α´, σελ. 317). Το δεύτερο, όταν ο Γέροντας, τρία χρόνια μετά το θάνατο της Ελένης, την είδε σε όραμα να ζητά τη βοήθειά του (Γέροντος Παϊσίου, Λόγοι, τ. ΣΤ´, σ. 147).
Τέλος, είναι χαρακτηριστικὸ το γεγονός ότι ο Γέροντας, έχοντας προϊδεί το τέλος του, στην τελευταία του συνάντηση με την Καίτη, της ζήτησε να ξαναπάει στη Σουρωτή στις 11 Ιουλίου (1994), της Αγ. Ευφημίας. Στην πραγματικότητα, την κάλεσε για να ιδωθούν παραμονή της κοίμησής του, και να παρευρεθεί στην εξόδιο ακολουθία και ταφή του, στην οποία, πλην της Αδελφότητας και του εφημερίου, δεν συμμετείχε άλλος κανείς (Ασκητές μἐσα στον κόσμο, τ. Α´, σελ. 318).
Όλα τα παραπάνω τεκμηριώνουν την ιδιαίτερη σχέση του Γέροντα με την οικία Πατέρα. Απλές επισκέψεις και διανυκτερεύσεις ο ίδιος είχε κάνει σε πλήθος άλλα σπίτια, μεταξύ των οποίων και της οικογένειάς μας, χωρίς, ωστόσο, να έχει σημειωθεί κάποιο ιδιαίτερο γεγονός.
Θα πρέπει στο σημείο αυτό να γίνει μία σημαντική επισήμανση: ο Γέροντας, μετά την κουρά του σε μοναχό, απέφευγε να διανυκτερεύει τόσο στο πατρικό του σπίτι όσο και σε σπίτια άλλων συγγενών (πλην μίας μόνο περίπτωσης), σε αντίθεση με τα όσα ισχυρίζεται η επιστολογράφος. Είναι επ᾽ αυτού χαρακτηριστικά τα όσα αναφέρονται από το βιογράφο του στο κεφάλαιο «Ξενιτεία ακροτάτη» (βλ. παραπάνω Βίο, σελ. 391-397). Εν πάση περιπτώσει, η επισήμανση αυτή είναι απλώς διευκρινιστική, και δεν αποσκοπεί, σε καμία περίπτωση, να μειώσει την αξία της πατρικής οικίας του Γέροντα. Πως θα μπορούσε, άλλωστε;
Για την οικία αυτή, ωστόσο, είναι απαραίτητο να γίνουν εδώ κάποιες διευκρινίσεις, και να κατατεθούν ορισμένα στοιχεία, τα οποία, ενδεχομένως, αγνοεί η επιστολογράφος.
Η αποβιώσασα αδελφή του Γέροντα, Χριστίνα, η οποία γνώριζε την ιδιαίτερη πνευματική του σχέση με τη Μονή Μολυβδοσκεπάστου, την οποία διατηρούσε και η ίδια, πρότεινε κατ᾽ επανάληψη στον Ηγούμενο Θεόδωρο τη μεταβίβαση της οικίας στη Μονή, συναντώντας, όμως, πάντα την εκ μέρους του άρνηση. Όντας ο ίδιος παρών σε αυτές τις συνεννοήσεις, είμαι σε θέση να έχω ιδίαν αντίληψη. Αντιπροτείναμε τότε στην αδελφή Χριστίνα να προχωρήσει, εφόσον τόσο το επιθυμούσε, στην παραχώρηση της οικίας είτε στη Μητρόπολη είτε στη Μονή Στομίου. Ακόμη, ως εναλλακτική λύση, της προτείναμε τη μετατροπή της σε μιας μορφής ίδρυμα προς τιμήν του Γέροντα. Η τελευταία αυτή πρόταση φαίνεται να την ανέπαυσε περισσότερο ως προοπτική τότε, αφού μας παρακάλεσε να αναλάβουμε την προεργασία για την υλοποίησή της (αναλυτική πρόταση, καταστατικό και κατάλογο επιπλέον κτιρίων, μετά την αγιοκατάταξή του, όπως ναό αφιερωμένο στον ίδιο και βοηθητικούς χώρους).
Η όλη προσπάθεια συνάντησε, ωστόσο, την αντίδραση του στενού συγγενικού κύκλου, η οποία τελικά υπερίσχυσε. Προφανώς, αυτό ήταν το θέλημα του Θεού. Όλα αυτά αποδεικνύονται από πλήθος στοιχείων, όπως σχετική επιστολή (13-12-2005) γνωστού Αγιορείτη Γέροντα καλύβης, υποτακτικού του Γέροντα Παΐσιου, προς τον Ηγούμενο της Μονής Μολυβδοσκεπάστου. Τελικά, η Χριστίνα, πριν την οσιακή κοίμησή της, και προκειμένου να αποφευχθούν τυχόν προστριβές στο συγγενικό περιβάλλον, προχώρησε στη σύνταξη ιδιόχειρης διαθήκης, στην οποία, προφανώς, θα διατύπωνε την όποια σχετική επιθυμία της. Η διαθήκη αυτή, όπως προείπαμε, δε γνωρίζουμε αν έχει δημοσιευτεί επισήμως, ωστόσο θα έπρεπε τουλάχιστον να είχαν ενημερωθεί σχετικά οι αναφερόμενοι σ᾽ αυτήν.
Από όλα τα παραπάνω, καθίσταται σαφής η παντελής απουσία αμφισβήτησης της αξίας της πατρικής οικίας του Γέροντα (όπως, άλλωστε, προαναφέραμε) αλλά και οποιασδήποτε διεκδίκησης επ᾽ αυτής, τόσο από τη Μονή Μολυβδοσκεπάστου όσο και από εμένα προσωπικά. Συνεπώς, δεν έχουν αντίκρισμα αιτιάσεις όπως «μη σοβαρές διαδόσεις που προσβάλλουν το Γέροντα» η «απαράδεκτα σχόλια και περίεργες και καθόλου πνευματικές διεκδικήσεις», που διατυπώνονται από την επιστολογράφο. Ας με συγχωρήσει, αλλά όλα όσα αναφέρονται στην επιστολή της είναι όχι μόνον ανυπόστατα αλλά και άδικα, την ώρα που πλήθος μαρτυριών τεκμηριώνει το αντίθετο. Επιπλέον, η επιμονή της στην ανάδειξη της πατρικής οικίας του Γέροντα ως μόνου σημείου ουσιαστικής σύνδεσής του με την Κόνιτσα, αν μη τι άλλο, αδικεί τον ίδιο το Γέροντα.
Αγαπητή κυρία Ναταλία, επιτρέψτε μου στο σημείο αυτό να σας επιστήσω την προσοχή και σε κάτι άλλο, εξίσου σημαντικό: στην ανάγκη αποφυγής βεβιασμένων ενεργειών, όπως η τοποθέτηση – πριν την επίσημη αγιοκατάταξη του Γέροντα – προσκυνηταρίου στην πατρική οικία του (όπου, από ευλάβεια και, ενδεχομένως παρά τη θέλησή σας, οι προσκυνητές προσφέρουν κάτι). Προκειμένου, λοιπόν, να εκλείψουν οι ψίθυροι και οι σκανδαλισμοί που έχουν αρχίσει να αναφύονται εμπλέκοντάς σας, θα σας πρότεινα το εξής: Εφόσον όντως δεν υφίσταται καμία εκ μέρους σας ιδιοτέλεια η σκοπιμότητα, ας βρεθεί μία λύση ανάλογη με εκείνη που αφορά την οικία του Αγ. Νεομάρτυρος Γεωργίου στα Ιωάννινα. Να γίνει, δηλαδή, μεταβίβασή της στην οικεία Μητρόπολη, η οποία και θα έχει όλη τη μέριμνα για τη λειτουργία, τη διαχείριση και την αξιοποίησή της από άποψη εκκλησιαστική και πνευματική, ενώ παράλληλα θα προχωρήσει και στην οικοδόμηση περικαλούς ναού στο όνομα του Γέροντα (φυσικά, μετά την αγιοκατάταξή του). Με τον τρόπο αυτό, αφενός απαλλάσσεστε δια μιας από κακόβουλα σχόλια και υπόνοιες, προσλαμβάνοντας μάλιστα ιδιαίτερη τιμή, και αφετέρου τιμάτε και αναπαύετε τον ίδιο το Γέροντα και την αείμνηστη Χριστίνα. Διότι μόνο μια τέτοια ενέργεια συμβαδίζει απόλυτα με το δικό τους φρόνημα και το γενικότερο εκκλησιαστικό ήθος.
Με εκτίμηση και σεβασμό,
Αρχιμανδρίτης Αρσένιος Μάιπας.
